Dit blog schrijf ik op persoonlijke titel. Met de fiscale techniek waar het hierover gaat, zullen mijn collega’s het vast wel eens zijn, maar de inbedding in recente maatschappelijke ontwikkelingen is mijn zeer persoonlijke mening. Mijn collega’s hoeven het hier niet mee eens te zijn en u natuurlijk ook niet. Vrijheid van mening(suiting) is een heel groot goed.
Het gaat over een zeer recente, nog geen maand oude, uitspraak van het Gerechtshof in Den Haag.
Eerst even de feiten. Jorien werkt 3 dagen in de week via de Participatiewet als vakkenvuller bij een supermarkt. Of ze Jorien heet, dat weten we niet, maar dat vul ik even in om duidelijk te maken dat ‘een belastingplichtige’ een mens van vlees en bloed is. Juist in deze zaak is dat heel erg belangrijk. Dat ze als vakkenvuller werkt, vul ik daarom ook maar even in, maar dat ze van een karige uitkering leeft en geen vermogen heeft, is wel een gegeven uit de uitspraak. In de termen van het Gerechtshof: “Belanghebbende is vanaf het jaar 2001 (dus al 21 jaar) voor haar levensonderhoud afhankelijk van een bijstandsuitkering en heeft geen vermogen”. Een mens van vlees en bloed dus die al 21 jaar ‘niets te makken heeft’.
Dan overlijdt in 2017 haar vader. Dat is naar, maar ze hadden al lang geen contact. Misschien maakt dat het verdriet minder, maar heel lang geen contact is sowieso verdrietig, wat de oorzaak ook zou zijn. Vader heeft haar als enig erfgename benoemd. De notaris denkt dat zijn bezittingen (grotendeels cash) zo’n 270.000 euro waard zijn, maar er is ook een schuld van bijna 180.000 euro aan haar stiefbroers en -zussen vanuit het eerder overlijden van zijn tweede vrouw, zo krijgt Jorien te horen. Dat denkt de notaris, zekerheid heeft hij niet. Maar toch, eindelijk een beetje financiële lucht aan de horizon, zo lijkt het. Dat loopt alleen helaas een beetje anders want haar stiefbroer is executeur-testamentair. En die geeft niet thuis. Hij geeft geen enkele inlichting en werkt niet mee. Ook niet na een kort geding dat de boedelnotaris tegen hem wint in 2018. Uiteindelijk blijkt de stiefbroer met de noorderzon te zijn vertrokken en Jorien’s hele erfdeel te hebben vergokt. Hij wordt in 2020 failliet verklaard. Jorien heeft er ondertussen alles aan gedaan om aan haar recht te komen. Ze heeft aangifte van verduistering tegen hem gedaan. En als het Openbaar Ministerie die rechtszaak in 2020 seponeert, dan weet zij hen te dwingen met een artikel 12-procedure toch tot vervolging over te gaan. Het helpt niet. Jorien krijgt geen cent. En het faillissement van haar stiefbroer gaat haar ook niets opleveren, krijgt ze te horen als ze zich als schuldeiser bij de curator meldt.
Ondertussen heeft Jorien geen aangifte erfbelasting gedaan. Dat is niet heel slim weten wij fiscale techneuten. Dat kan namelijk weer leiden tot omkering van de bewijslast. Maar Jorien weet niet waarover ze aangifte moet doen. Ze krijgt geen inzicht in de boedel. Voor de inspecteur geen probleem. Hij legt gewoon aan aanslag op over een geschatte erfenis van € 500.000 en dus te betalen ruim € 83.000. Als na bezwaar van Jorien de inspecteur wel even de moeite neemt om in het inkomstenbelastingdossier van vader te kijken en daarbij ook even nadenkt over de schuld aan de stiefbroers en zussen dan blijkt het vermogen ongeveer € 280.000. Dus vermindert hij de aanslag naar een vermogen van € 325.000. Logisch toch? Nu hoeft Jorien nog maar ruim € 48.000 te betalen. Dat Jorien het van geen kanten kan betalen, boeit de inspecteur niet, dat zoekt ze maar uit met de ontvanger, vindt hij of zij.
Jorien maakt bezwaar. Dat is bij de Belastingdienst zelf. Blijkbaar geen succes.
Jorien gaat vervolgens naar de Rechtbank. De dames en/of heren daar oordelen dat geen sprake is van schending van achtereenvolgens het zorgvuldigheidsbeginsel, niet van het motiveringsbeginsel, niet van het rechtszekerheidsbeginsel, niet van het verbod op willekeur (dit zijn alles bij elkaar onze ‘beginselen van behoorlijk bestuur’) en dat er ook geen sprake is van strijd met artikel 1 Eerste protocol van het Europese Mensenrechtenverdrag (EVRM). De rechtbank vindt dat er een zorgvuldige afweging heeft plaatsgevonden en dat de uitkomst van die afweging netjes gemotiveerd is meegedeeld. Met name dat laatste is toch wel heel fijn: dat je voordat het vuurpeloton schiet nog wel even te horen krijgt waarom ze je dood gaan schieten. Wel vindt de rechtbank dat uitgaan van een erfenis van € 325.000 als je als belastingdienst weet dat het vermogen € 280.000 is, toch wat te grijs is. Een stukje vermindering dus.
Blijkbaar wordt Jorien goed bijgestaan want ze gaat door naar het Hof. Jorien stelt: ik heb geen erfenis gehad. Het Hof stelt: ja hoor je hebt wel een erfenis gehad maar alleen niet gekregen (of zoiets). Want tja, je hebt de nalatenschap niet verworpen. Als je dat wel gedaan had dan had je dit probleem niet gehad. Nee, nogal logisch: Jorien wist toch niet met enige mate van zekerheid wat er in de boedel zat? Wel is ze zo verstandig geweest de nalatenschap beneficiair te aanvaarden. Dat betekent dat je als erfgenaam niet aansprakelijk gehouden kan worden als de schulden uit de boedel hoger blijken te zijn dan de bezittingen. Het algemene advies is: als daar ook maar enige kans op bestaat dan altijd beneficiair aanvaarden. Maar dat hielp hier niet want de boedel is wel positief, maar ze krijgt er alleen niets van. Ja, hartzeer en een belastingaanslag.
Het Hof besteedt, voor zover ik kan zien, geen aandacht aan de beginselen van behoorlijk bestuur. Dat vind ik vreemd. Naar mijn mening is het weinig zorgvuldig, wellicht ook slecht gemotiveerd en leidt toch tot behoorlijk willekeurige belastingheffing. Hoef je het niet mee eens te zijn, maar daar zou je wel iets over kunnen zeggen. Wel vindt het Hof dat artikel 1 EVRM geschonden wordt. We zien wel vaker dat Europese regels meer aandacht vragen dan nationale regels. Ze zijn natuurlijk ook hoger in rang.
Artikel 1 EVRM waar het Hof op doelt, stelt dat het bij belastingheffing gaat om regulering van eigendom. Daarbij dient elke inbreuk door de Staat op het ‘ongestoorde genot van eigendom een legitiem doel in het algemeen belang na te streven, terwijl een inbreuk slechts is toegestaan indien er een redelijke mate van evenredigheid bestaat tussen de gebruikte middelen en het doel dat ermee wordt nagestreefd. Dit vereist een redelijke verhouding (fair balance) tussen het algemeen belang en de bescherming van individuele rechten. Van een dergelijke redelijke verhouding is geen sprake’ en daar komt hij: ‘indien de betrokken persoon wordt getroffen door een individuele en buitensporige last.’ Vervolgens legt het Hof uit dat als je belasting moet betalen over een erfenis die je nooit gaat krijgen, ondanks dat je daar je uiterste best voor gedaan hebt, en je hebt niets om de aanslag te kunnen betalen dan is dat een individuele en buitensporige last. En de inspecteur komt er niet mee weg om te stellen dat de ontvanger dat maar op moet lossen. Het staat helemaal niet vast dat die wel een beetje fatsoen zou tonen (zo zegt het Hof dat niet, maar daar komt het wel op neer). Dus het Hof vernietigt de aanslag en de Belastingdienst moet procedurekosten vergoeden.
Over de kostenvergoeding is nog wel een apart blog te schrijven: dat is meestal maar een schijntje van de werkelijke kosten. Naar mijn mening een hele foute manier om belastingplichtigen te belemmeren hun recht te halen in fiscale procedures. In hele bijzondere gevallen is een vergoeding van de werkelijk gemaakte kosten mogelijk. Hoe uitzonderlijk dat is blijkt hier: zelfs als de belastingdienst zich blijkbaar ‘buitensporig’ gedraagt in haar dwangmatige vervolging, draait ze nog niet eens op voor de echte procedurekosten. Mazzeltje voor Jorien: ze had zo weinig te makken dat ze in de regeling voor gratis rechtsbijstand viel. Tweede mazzeltje: de fiscalisten die in dit dossier voor een schijntje moesten werken, hebben gelukkig wel echt hun tanden erin gezet.
Nu dan even de kop van dit blog: een inspecteur zonder moraal en fatsoen.
Waar dit gedrag van de inspecteur mij een beetje aan doet denken, is een vaak voorkomende uitspraak in maffiafilms. Net voordat de Maffioso zijn slachtoffer overhoop schiet, lek steekt of nogal naar wurgt, zegt hij: ‘it’s nothing personal man’. Dat slaat natuurlijk helemaal nergens op: hoe persoonlijk wil je het hebben als je gewurgd of anderszins kapot gemaakt wordt. Persoonlijker dan dat wordt het niet voor het slachtoffer, toch? Ik neem aan dat u de parallel met de houding van de betrokken inspecteur in het bijzonder en de belastingdienst meer in het algemeen wel ziet. In mijn beleving heb je als inspecteur geen moraal en geen enkel fatsoen als je in een geval als hier beschreven gewoon maar doorgaat. Heb je er dan enig idee van hoe zwaar het is als je in de bijstand zit en er zo’n aanslag jarenlang boven je hoofd hangt? Wat dat met je leven doet? Als ik eerlijk ben, snap ik niet hoe je jezelf dan nog in een spiegel aan kunt kijken. Nothing personal hoor.
Nog een parallel. Er is al heel veel, maar misschien nog altijd niet genoeg gezegd over een ander terrein waar belastingdienst, de dames en heren rechters, jeugdzorg en ook de politici zich mijns inziens ernstig hebben misdragen: de toeslagen affaire. Ook daar is het menselijke aspect niet zomaar uit het oog verloren, maar is er een in mijn ogen moreel uitermate verwerpelijke, in een aantal gevallen zelfs misdadige, houding ten opzichte van veel van de betrokken burgers ten toon gespreid. Het is meer dan tijd dat hier een diepgaande cultuurverandering plaats gaat vinden. Eerlijk gezegd had ik daar meer vertrouwen in gehad als er een aantal betrokkenen daadwerkelijk was veroordeeld en ook effectief een tijdje was vastgezet wegens de gepleegde ambtsmisdrijven. Ik geloof niet altijd in de afschrikwekkende werking van gevangenisstraffen maar in het geval van de toeslagenaffaire waren een paar signalen wel op hun plek geweest. Ik denk dat dat meer effect zou hebben dan interdepartementale praatgroepjes en interne oekazes.
Schrikt u van mijn boze toon in het bovenstaande? Wij hebben op ons kantoor altijd als basishouding gehad dat fiscale vraagstukken in redelijk overleg met de belastingdienst opgelost moeten worden. Meestal kiezen we voor vóóroverleg met de belastingdienst en dat lukt vaak ook prima. Er zitten daar zeker ook goede mensen. Maar het gedrag en de houding waar het hierboven over gaat, waar echte mensen echt aan kapot gaan (faillissementen, gebroken huwelijken en relaties, van overheidswege ontvoerde kinderen met als verdere gevolgen depressies en andere zware psychische problemen), maken me inderdaad boos. In de afgelopen jaren heb ik in enkele gevallen een enigszins vergelijkbare houding van de belastingdienst meegemaakt. Dit schaadt bovendien ook de goede mensen bij de belastingdienst en andere instanties. Ook zij worden hierop aangekeken. Ik heb vorig jaar een vriend, een zeer ervaren, kundige en redelijke belastinginspecteur met humor en een groot hart verloren aan een nare ziekte. In zijn nagedachtenis wil ik zeggen tegen de ambtenaren: mensen gooi het roer om. Ga voor de menselijke maat en vaar op je eigen morele kompas, ook als de richtlijnen je aan lijken te zetten tot onredelijk en soms zelfs onmenselijk gedrag. De geschiedenis zit vol met voorbeelden van ellende als mensen klakkeloos achter hun ‘meerderen’ (rotwoord) aanlopen en daar heeft onze recente nationale geschiedenis nog even een naar hoofdstuk aan toegevoegd.
Niet meer.
Wel met dank aan het gerechtshof Den Haag dat Jorien hier uiteindelijk wel beschermde.
Henri Moll
Comments